Chrześcijańsko-Narodowe Stronnictwo Rolnicze

W przypadku historii politycznej Wielkopolska kojarzy się głównie jak bastion ugrupowań narodowych podczas II Rzeczypospolitej. Warto jednak pamiętać, że o ile prawica narodowa była najważniejszym ruchem politycznym w poznańskim, to obok niej działały też ugrupowania konserwatywne, w nurcie chadeckim.

Na okupowanych ziemiach polskich chadecja, czyli chrześcijańska demokracja, rozwijała się w zaborach Austriackim i Pruskim, jako że to w tych państwach ten nurt polityczny dobrze się przyjął. 

O ile główną ideą chadecji było oparcie się na katolickiej nauce społecznej celem stania się przeciwwagą dla świeckich nurtów lewicowych, o tyle w zaborze pruskim celem była obrona polskości i wiary katolickiej, ponieważ miejsce, w zasadzie nie istniejących, ruchów lewicowych zajęły władze zaborcze z ich polityką depolonizacji i walki z Kościołem.

Swoje korzenie, podobnie jak pozostałe polskie ruchy polityczne w regionie, chadecja wielkopolska miała w środowiskach związanych z ideą pracy organicznej, czyli samorozwoju gospodarczego i umysłowego Narodu Polskiego. Ważnym aspektem było propagowanie solidaryzmu między grupami społecznymi, co było o tyle uproszczone, że w ostatniej ćwierci XIX wieku niemiecka polityka uderzała we wszystkie warstwy polskiego społeczeństwa – ziemian, mieszczan i chłopów. Jedną z metod takiej walki było zawiązywanie przez rolników i ziemian spółdzielni, jakimi konkurowali na rynku z producentami niemieckimi mającymi poparcie państwowe. To na podstawie współpracy doświadczonej w takich stowarzyszeniach mógł się narodzić polityczny ruch oparty na współdziałaniu ziemiańskim i rolniczym, co było trudniejsze w pozostałych zaborach, gdzie chłopska świadomość oraz wzajemne zaufanie między Polakami z różnych grup były trudniejsze do osiągnięcia. 

Jednym z takich ugrupowań było Chrześcijańsko-Narodowe Stronnictwo Rolnicze, w skrócie ChNSR, powstałe w 1920 roku. Opierało się na samodzielnych rolnikach i ziemiaństwie. Jego programem było propagowanie solidaryzmu warstwowego, zwiększenie znaczenia i funkcjonalności samorządów kosztem władzy centralnej, liberalizm gospodarczy, krytyka niektórych aspektów demokracji, zwłaszcza zasady równości głosów, umocnienie wartości chrześcijańskich i wyznania Katolickiego jako religii panującej, razem z zagwarantowaniem jego wpływu na życie społeczne i ustawodawstwo.

Ugrupowanie posiadało własny organ prasowy, „Głos Rolnika”.

16 sierpnia 1922 partia połączyła się z pokrewnymi ugrupowaniami z reszty Polski – Związkiem Ludowo-Narodowym, Chrześcijańsko-Narodowym Stronnictwem Pracy i Narodowo-Chrześcijańskim Stronnictwem Ludowym, tworząc Chrześcijański Związek Jedności Narodowej, czyli tzw. „Chjenę”. W tej koalicji partia dostała się do sejmu I kadencji.

Podczas niej we współpracy ze Narodowo-Chrześcijańskim Stronnictwem Ludowym, przekształconym w Stronnictwo Chrześcijańsko-Narodowe (SChN), utworzyły klub poselski -Klub Chrześcijańsko-Narodowy.

7 czerwca 1925 ChNSR połączył sie z SChN, tworząc Stronnictwo Chrześcijańsko-Narodowe, które istniało do 1928 roku, kiedy to w wyniku przewrotu majowego i konfliktu wewnętrznego na kanwie „noweli sierpniowej” doszło do rozejścia się części bardziej konserwatywnej, która zbliżyła się do sanacji, i tej mocniej narodowej, która była jej przeciw.

Na łamach poszczególnych większych ugrupowań i sojuszy ChNSR współtworzyło rządy tzw. „Chjeno-Piasta”, czyli drugi i trzeci rząd premiera Wincentego Witosa.

Czołowymi działaczami ChNSR byli Tadeusz Szułdrzyński, jeden z założycieli, działacz PTPN-u, Centralnego Towarzystwa Gospodarczego czy też Polskiego Centralnego Komitetu Wyborczego na Rzeszę Niemiecką, ks. Stefan Ludwik Bratkowski, delegat na Polski Sejm Dzielnicowy, należący do rady głównej ChNSR od 1922 roku czy Alfred Stefan Franciszek Chłapowski herbu Dryja, delegat na poznański Polski Sejm Dzielnicowy, minister rolnictwa i dóbr państwowych w drugim rządzie Wincentego Witosa, prezes poznańskiego Banku Cukrownictwa i najpierw poseł, a później ambasador Rzeczypospolitej we Francji.