Krzysztof Leopold Nowak: urodzony w Gorzowie Wielkopolskim, absolwent gorzowskiego I Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Kościuszki, wychowanek ks. Witolda Andrzejewskiego, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, działacz opozycyjny z czasów PRL, działający w Ruchu Młodej Polski, stowarzyszeniu Pro Patria, klubie Ład i Wolność. Więzień polityczny z czasów stanu wojennego. Jeden z założycieli Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego, po odejściu z aktywnej polityki dziennikarz.
Notacja z wywiadu
Tło rodzinne i wychowanie:
Wywiad rozpoczyna się od opisania przez K. Nowaka swojego tła rodzinnego i jego znaczenia dla kształtowania się jego poglądów. Podstawą było wychowanie w rodzinie mieszczańskiej, pozbawionej kontaktów z władzą komunistyczną ani pozytywnej opinii o systemie, za to o żywych tradycjach religijnych, zwłaszcza poprzez babcię. Do tego zainteresowanie wydarzeniami zagranicznymi, poznawanymi wprawdzie głównie przez cenzurowane przedruki w prasie krajowej ale jednak i zainteresowanie historią, rzeczywistą i pozbawioną komunistycznej cenzury.
Czasy liceum w Gorzowie:
Wychowanie w latach licealnych, kiedy głównym autorytetem i przewodnikiem był ks. Witold Andrzejewski, gorzowski duszpasterz akademicki, prowadzący katechezę dla licealistów. Do tego spotkani w klasie koledzy, Marek Jurek i Piotr Mierecki, z którymi dzielił zainteresowania i poglądy, co naturalnie zaowocowało zacieśnieniem znajomości i wspólnymi działaniami. W takiej grupie, pod przewodnictwem ks. Andrzejewskiego zetknęli się pierwszy raz z wydawnictwami podziemnymi. Głównie były one związane z Ruchem Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Ksiądz prowadził też tajne kółko samokształceniowe. W wyniku tego spotkania z aktywnymi opozycjonistami, wiedzą na temat prawdziwej historii komunizmu oraz poczuciem należenia do grupy, do matury K. Nowak zdecydował się na przyszłe zaryzykowanie działalności opozycyjnej.
Wkroczenie w działalność opozycyjną:
Dalsze kroki w działalności zapoczątkowane zostały przez Marka Jurka, który zainicjował kontakt grupy gorzowskiej z wydawcami „Bratniaka”, bazującymi w Trójmieście, oraz zainteresował kolegów tradycją przedwojennego Ruchu Narodowego, argumentując że ta myśl nadal była aktualna. Wraz z wiedzą na temat emigracyjnego życia politycznego i trwającego tam historycznego sporu Endecji z piłsudczykami postanowili się w niego włączyć. W tym celu czytali literaturę z związaną z Ruchem Narodowym, aby poznać go dokładniej. Odbyte w lutym 1979 roku spotkanie z Aleksandrem Hallem można traktować jako koniec inicjacji i początek poważnego udzielania się w środowisku prawicowo-konserwatywnej opozycji.
Literatura dzięki której poznawano myśl narodową:
Dalej wymienione są niektóre opracowania jakie czytali, w tym „Myśli Nowoczesnego Polaka” Dmowskiego, prace Poboga-Malinowskiego czy „Opoka”. Opisane też jest w jaki sposób dzielono się wiedzą jaką poszczególni znajomi poznali czytając prace jakie udało im się zdobyć.
Pozostałe prądy polityczne jakie na K. Nowaka wpływały:
Poza nurtem narodowym największy wpływ miał konserwatyzm, z którym zetknął się po spotkaniu Jacka Bartyzela, w ramach współpracy przy „Bratniaku”. Wprowadził on w krąg poglądów konserwatywnych, jego literatury oraz dyskusji na jego temat.
Pro Patria:
Powstanie stowarzyszenia Pro Patria oraz jego cele. Przeczytany jest fragment statutu, opisujący misję propagowania światopoglądu katolicko – społecznego, patriotycznego, w przeciwieństwie do propagowania ateizmu i antykatolicyzmu. Stowarzyszenie mogło powstać podczas trwania tzw. Karnawału Solidarności, kiedy władze uczelniane były obrane w sposób demokratyczny, niezależne od władzy komunistycznej i będące zwolennikami „Solidarności”. Przy zakładaniu organizacji za tekst ideowy przyjęto „Prawo do twórczości” Stanisława Piaseckiego. Celem stowarzyszenia było propagowanie szerokiego frontu prawicowego i idei katolicko-patriotycznej, bez twardego związku z Ruchem Młodej Polski i nurtem narodowym, zachęcanie do samorozwoju w duchu prawicowo-patriotycznym i pisania publikacji do niego się odnoszących, praca ideowa, organizacja wykładów przeprowadzanych przez niezależnych myślicieli i działaczy katolickich. Początkowo działało na Uniwersytecie Poznańskim, następnie powstała filia na Uniwersytecie Ekonomicznym, z własnym kołem, a o mało nie powstało koło na Politechnice, ale skończył się Karnawał Solidarności.
Ład i Wolność:
Ład i Wolność powstało w wyniku rozwoju środowiska w latach 80. O ile wcześniej zajmowali się poznawaniem historii ruchu narodowego i odtwarzaniem jego podstaw ideologicznych w ówczesnej rzeczywistości, to po zakończeniu tamtych etapów zaczęli zastanawiać się nad gospodarczą przyszłością społeczeństwa i państwa Polskiego. W opozycyjnej dyskusji na ten temat jaka się wtedy toczyła, Ład i Wolność była propagatorem powrotu do systemu kapitalistycznego, bez kompromisów.
Inspiracje z zewnątrz dla przyszłego systemu państwa Polskiego:
Dyskusje w środowisko RMP oraz Ładu i Wolności na temat wybrania drogi pod budowę przyszłego systemu polityczno-gospodarczego.
Problem antysemityzmu:
Ustosunkowanie się środowiska RMP do antyżydowskich elementów przedwojennego ruchu narodowego, jednocześnie z zauważeniem wzrastającego problemu narzucania antysemickiej etykiety narodowi Polskiemu.
Środowisko RMP w czasie transformacji ustrojowej:
W wywiadzie poruszone jest też wkroczenie środowiska do świata Polski postkomunistycznej. Wg. rozmówcy naturalnym krokiem było uformowanie z konserwatywno-narodowych środowisk opozycyjnych partii politycznej, jaka miałaby kontynuować misję w rzeczywistości parlamentarno-demokratycznej. Kres przełomu był ważnym punktem w historii, jako że polskie społeczeństwo musiało wybrać czy będzie budować przyszłość z bardziej konserwatywna prawicową częścią opozycji, czy tą lewicowo-liberalną, związaną z środowiskiem A. Michnika, J. Kuronia i B. Geremka. W efekcie założono ZChN, chociaż w 1989 doszło do rozejścia się RMP. Wspomniane są problemy przy zakładaniu nowej partii, głównie finansowe, związane z ciężką sytuacją finansową członków po latach PRL-u, brak głosu w mediach. Tworzenie deklaracji programowej razem z J. Libickim i dyskusje nad nią, zwłaszcza nad stroną gospodarczą i oparcia go na gospodarcze wolnorynkowej, kapitalistycznej w opozycji do tzw. „trzeciej drogi”. Tworzenie ZChN stanowiło obraz patologii początków III RP, zwłaszcza tego jak scena polityczna, medialna i gospodarcza były rozdzielone między poszczególnymi pogrobowcami PZPR i ugodowymi stronnictwami opozycyjnymi. Na tym tle tym bardziej wartościowy robi się mozolny, ale istniejący wzrost znaczenia politycznego ZchN-u, zawdzięczany zwłaszcza oddaniu członków, ich poświęceniu i wysokiej dyscyplinie. Środowisko gorzowsko – poznańskie zachowało jednak swoją integralność w obliczu zmian lat 80-tych i z tego powodu scena wielkopolska była ważnym elementem ZChN-u.
Kontakt z przedwojennymi działaczami:
Wsparcie starszego pokolenia działaczy Narodowej Demokracji dla RMP. Najważniejsze było to najmłodsze pokolenie przedwojenne, którego głównym reprezentantem był Wiesław Chrzanowski. To jego przedstawiciele byli najbliżej środowiska RMP i wprowadzali je dalej. RMP wspierał również Albin Tybulewicz oraz Wojciech Wasiutyński. Obaj uznali, że z istniejących na scenie opozycyjnej ugrupowań to właśnie RMP jest najpewniejszym kontynuatorem tradycji Ruchu Narodowego. Zwłaszcza Wasiutyński, jako publicysta i komentator polityczny, mający wgląd w codzienność zachodniej sceny politycznej i społecznej, przedstawiał, tłumaczył i opisywał z perspektywy narodowej działaczom RMP, procesy przebiegające na zachodzie oraz zasady panujące w zachodnich demokracjach.
Wasiutyński pomógł RMP uwspółcześnić tradycje RN, przy jednoczesnym zachowaniu ich walorów. Tradycja RN stanowić powinna filozofię działania. Dzięki temu środowiska, które wyrosły z RMP zachowują wartości strony narodowo-konserwatywnej, przy jednoczesnym uniknięciu popadnięcia w anachronizm.
Innym przedstawicielem przedwojennego pokolenia był Stefan Kisielewski. Wprawdzie przed wojną politycznie był on związany z przeciwnikami Endecji, ale znał i szanował myśl Dmowskiego. Do wsparcia RMP przyciągnął go zwłaszcza podobny stosunek do wiary katolickiej, jako nie sprawy prywatnej a decydującego czynnika moralnego, jaki musi odgrywać rolę w życiu społecznym i politycznym w Polsce. Propagował on RMP w swoich warszawskich kręgach, dzięki czemu możliwe było rozwinięcie kontaktów z emigracją.
Charakterystyczna cecha środowiska RMP:
Środowisko RMP wyróżnia się na tle innych ugrupowań narodowych tym, że patrzy na tradycję szerzej niż w samych granicach narodowych. Inspiracją dla niego są myśli zagraniczne, związane z innymi odłamami chrześcijaństwa ale związane podobnym poglądem na świat i politykę, oraz wspólnie tworzą dziedzictwo chrześcijańskiej Europy i solidny fundament pod projekty polityczne.